Wat was er al bekend over dit onderwerp?

• Grote veranderingen, zoals het uitsterven van een soort of de start van een financiele crisis, kunnen soms voorspeld worden op basis van vroege waarschuwingssignalen.
• Mogelijk zijn die waarschuwingssignalen ook bruikbaar voor het voorspellen van een plotse toename in mentale problemen. De aanwijzingen hiervoor zijn echter nog beperkt.

Wat voegt deze studie toe?

• Wij hebben gegevens geanalyseerd van 293 jongvolwassenen bij wie mentale problemen toenamen. We hebben onderzocht of we die toename in problemen een jaar van tevoren konden voorspellen op basis van waarschuwingssignalen in de stemming, die een week lang vijf keer per dag werd gemeten.
  
• Het bleek dat waarschuwingssignalen niet gerelateerd zijn aan de toename van problemen.
• Waarschuwingssignalen hingen echter wel samen met de gemiddelde ernst van problemen die gemeten werden op hetzelfde moment als de waarschuwingssignalen. In een tweede groep personen vonden we hetzelfde resultaat.
• Dat betekent dat we waarschuwingssignalen niet kunnen gebruiken om te voorspellen welke mensen over een jaar een grotere toename in mentale problemen melden dan anderen.
• We weten echter nog niet hoe waarschuwingssignalen zich ontwikkelen binnen personen. Het TRANS-ID onderzoek kan daar meer inzicht in geven.

Jaar van publicatie

2020

Auteur(s)

• Schreuder, Marieke J.
• Hartman, Catharina A.
• George, Sandip V.
• Menne-Lothmann, Claudia
• Decoster, Jeroen
• van Winkel, Ruud
• Delespaul, Philippe
• De Hert, Marc
• Derom, Catherine
• Thiery, Evert
• Rutten, Bart P. F.
• Jacobs, Nele
• van Os, Jim
• Wigman, Johanna T. W.
• Wichers, Marieke

Volledige publicatie

Schreuder, M.J., Hartman, C.A., George, S.V., Menne-Lothmann, C., Decoster, J., van Winkel, R., Delespaul, P., De Hert, M., Derom, C., Thiery, E., Rutten, B.P.F., Jacobs, N., van Os, N., Wigman, J.T.W., Wichers, M. (2020). Early warning signals in psychopathology: what do they tell? BMC Medicine, _18(269), 1-11. 10.1186/s12916-020-01742-3. Link naar Engelstalige artikel

Wat was er al bekend over dit onderwerp?

• Er is binnen de psychologie steeds meer interesse in processen die binnen personen plaatsvinden. Om die processen te onderzoeken zijn langdurige dagelijkse metingen nodig.
• Hoewel het dankzij technologische ontwikkelingen steeds beter mogelijk wordt om mensen langdurig dagelijks te meten, worden dit soort studies in de praktijk nog weinig uitgevoerd.

Wat voegt deze studie toe?

• Wij voerden een studie uit waarbij 134 deelnemers zes maanden lang dagelijks een vragenlijst over hun gedachten en gevoelens invulden.
• Het bleek dat zo’n studie goed haalbaar is: 89% van de vragenlijsten werden ingevuld, en 91% van de deelnemers maakten de studie af.
• Bovendien bleek dat de vragen consistent geïnterpreteerd worden, verschillen binnen én tussen personen blootleggen, en overlap vertonen met traditionele maten voor gedachten en gevoelens.
• Dat betekent dat de studie waardevolle informatie heeft opgeleverd, die gebruikt kan worden om psychologische processen binnen personen te onderzoeken.

Jaar van publicatie

2020

Auteur(s)

• Schreuder, Marieke J.
• Groen, Robin N.
• Wigman, Johanna T.W.
• Hartman, Catharina A.
• Wichers, Marieke

Volledige publicatie

Schreuder, M.J., Groen, R.N., Wigman, J.T.W., Hartman, C.A., Wichers, M. (2020). Measuring psychopathology as it unfolds in daily life: addressing key assumptions of intensive longitudinal methods in the TRAILS TRANS-ID study. BMC Psychiatry, 20(351), 1-14. 10.1186/s12888-020-02674-1. Link naar Engelstalige artikel

Wat was al bekend over dit onderwerp?

• Veel onderzoek naar verbetering in depressie gaat uit van een voor- en na-meting van klachten om te bepalen of er relevante verandering is geweest in symptomen. Er is minder bekend over hoe het proces er over de tijd uitziet (d.w.z. is het een geleidelijke afname van klachten, of plotseling, of met horten en stoten?).

• Er zijn theoretische veranderingspatronen genaamd ‘sudden gains’, die herkend worden als een bijzonder grote verbetering tussen twee therapiesessies.

• Het is nog niet echt duidelijk hoe vaak de verschillende verbeteringspatronen voorkomen en of er bepaalde verbeteringspatronen zijn die samenhangen met sterker opknappen van de depressieve klachten.

Wat voegt deze studie toe?

• Wij onderzochten op dagniveau, in een groep van 329 depressieve individuen, of symptomen geleidelijk afnamen, met één grote stap, met een grote afname aan het begin, of op een niet-lineaire manier. En hoe vaak binnen deze patronen ook ‘sudden gains’ voorkwamen.

• Uit het onderzoek blijkt dat van de 138 mensen met een significante daling in klachten over de tijd, 58% een plotselinge grote verbetering (over één week) had ervaren. Het grootste deel (84%) van de deelnemers had een non-lineair verbeteringspatroon over de tijd (d.w.z. niet volgens een rechte lijn).

• Mensen waarbij het verbeteringspatroon over de tijd niet volgens een rechte lijn liep, en die een plotselinge verbetering (‘sudden gain’) hadden, waren aan het eind van de behandeling vaak sterker opgeknapt.

• Op dagniveau volgen de verbeteringspatronen van de meeste patiënten geen rechte lijnen. Klinisch relevante verbeteringen in depressie kunnen zowel plotseling als geleidelijk plaatsvinden.

Jaar van publicatie

2020

Auteur(s)

• Helmich, Marieke A.
• Wichers, Marieke
• Olthof, Merlijn
• Strunk, Guido
• Aas, Benjamin
• Aichhorn, Wolfgang
• Schiepek, Günter
• Snippe, Evelien

Volledige publicatie

Link naar (Engelstalige) artikel

Deze foto heb ik gemaakt op een zomeravond in Bretagne, Frankrijk, vlak voordat er een enorme onweersbui losbarstte. Ik vind de foto prachtig, omdat die de schoonheid van de natuur weergeeft in alle elementen. De dreiging van de donkere wolken, het zonlicht dat straalt op de kwetsbare grassen, en onmetelijke zee met haar diepe kleuren. De natuur is overweldigend mooi. Deze foto weerspiegelt voor mij de wens dat ik mezelf op een dag volledig mag accepteren met alles wat licht, maar ook alles wat donker is.

Wat er aan het onderzoek vooraf gaat

Wanneer ben je een goede mindfulness-trainer? Die vraag houd me al jaren bezig. Meer specifiek: Wanneer ben ik goed genoeg als mindfulness-trainer? Ik ben nu zeven jaar met veel plezier mindfulness-trainer. Niettemin is er een storende gedachte, die maar blijft terugkomen in mijn geest: 'Kan iemand met terugkerende depressieve klachten wel mindfulness-trainingen geven?' Ik heb er lang aan getwijfeld. Daarom heb ik in het begin van mijn trainerschap ontkend, dat ik depressieve klachten heb. Maar dat blijkt niet te werken. Er komt een moment van vastlopen. Dat moment kan ik me nog goed herinneren. Ik zit met vijf vriendinnen te eten op een terras in Utrecht. Wanneer zij mij adviseren om hulp te zoeken, lijkt het alsof ik het in Keulen hoor donderen. "Ik? Hulp zoeken? Dat kan helemaal niet, want ik ben mindfulness-trainer! Ik bied andere mensen hulp die dat nodig hebben. Het is toch absurd dat een mindfulness-trainer depressief is en zelf hulp nodig heeft?"

Dat moment blijft in mijn hoofd terugkomen. Ik begin te beseffen dat ik mij schaam voor de depressie. Is dat eigenlijk wel nodig? Mag ik niet gewoon mindfulness-trainer zijn die (periodiek) depressieve gevoelens ervaart? Ik ben vast niet de enige trainer die worstelt met dit probleem. Hoewel ik het heel legitiem vind dat behandelaren zelf psychische moeilijkheden kunnen ervaren, vind ik het voor mezelf moeilijk te accepteren. Waarom kan ik wel vriendelijkheid en compassie tonen aan anderen, maar niet aan mijn eigen ervaringen?

Doorbreken taboe rondom depressie

Het wordt tijd dat ik de schaamte ga loslaten en het (zelfgecreëerde) taboe probeer te doorbreken. Ik probeer me volledig te openen voor feit dat er depressieve klachten zijn. Dat doe ik door verschillende processen in gang te zetten:

• Ik ga naar de Landelijke Publieksdag Depressie voorkomen, georganiseerd door Depressie Vereniging.

• Deze dag ontmoet ik onderzoekers van TRANS-ID. Ik trek de stoute schoenen aan en meld me aan voor deelname aan het onderzoek van TRANS-ID. Dit doe ik om twee redenen. Ik weet hoe belangrijk en moeilijk het is om deelnemers te vinden die willen meewerken aan een onderzoek. Vanwege de taboe die er is op depressie, is het extra moeilijk om hier deelnemers voor te vinden. Daarnaast hoop ik met mijn deelname, me meer bewust te worden mijn gemoedstoestanden door de dag heen.

• Ik start met therapie met als doel: herstel van depressie.

• Ik ervaar steeds meer dat mindfulness, mediteren en verdieping in het boeddhisme helpend is voor inzicht in mezelf als mens, maar ook inzicht in lijden (depressie). Dit maakt dat ik mezelf steeds meer accepteer zoals ik ben, van moment tot moment. Deze acceptatie maakt dat depressie niet meer iets is waar ik tegen ‘moet vechten’, maar een onderdeel van het leven is, waar ik vriendelijkheid en compassie naar toe kan brengen. Hoe meer vriendelijkheid, hoe meer begrip, hoe minder ‘last’ ik ervan heb.

Deelname aan onderzoek TRANS-ID

Het invullen van de vragenlijstjes op de telefoon doe ik heel trouw, 5 keer per dag, 4 maanden lang. Daarna volgt nog een periode van wekelijks lijstjes invullen en tot slot nog een periode van maandelijks lijstjes invullen. Wat ik van de eerste vier maanden van het onderzoek vooral heb geleerd is dat de resultaten van de ingevulde lijstjes best een positief beeld laten zien, terwijl ik vooraf denk dat het wel negatief zal zijn. Daarnaast besef ik dat mijn streven 'het goed te willen doen', ook in dit onderzoek weer duidelijk voor me wordt. Ik wil graag zoveel mogelijk lijstjes invullen, ik wil graag goed 'presteren'. Tijdens de eerste vier maanden heb ik regelmatig contact met Marieke, dat is fijn. Ook iedere keer als ik een vraag heb over apparatuur of iets anders, is Marieke (of een van haar collega's) meteen beschikbaar. Heel fijn om te weten dat de onderzoekers zo betrokken zijn met de deelnemers van het onderzoek. Ik ben onder de indruk van de uitgebreide evaluatie en de bespreking van het persoonlijke rapport dat na vier maanden wordt gemaakt.

Herstel van depressie

Nu, een jaar later, heb ik het onderzoek helemaal afgerond. En ook de therapie is helemaal afgerond. Het is een zeer intensief jaar geweest, waarin verschillende processen elkaar hebben versterkt. Ik voel me verbonden met wat Marieke Helmich schrijft in het artikel ‘Positief de put uit komen’: “Depressie is in werkelijkheid geen schakelaar die aan of uit staat, maar een dynamisch geheel van symptomen, ervaringen en gedrag dat per persoon en per moment kan variëren in sterkte en hinderlijkheid. Stemming kan erg wisselen over de tijd; soms binnen dagen, soms binnen uren, soms zelfs per minuut. Daarom staan deelnemers in het TRANS-ID Herstel onderzoek vijf keer per dag stil bij hoe ze zich voelen.” Niet alleen depressie is een dynamische geheel van symptomen en ervaringen, maar ook herstel van depressie is niet een knop die je indrukt, ook dit is een dynamisch proces van ervaringen, inzichten en gedrag. En ook herstel van depressie is voor iedereen een andere ervaring.

Ik ben nu volledig hersteld van depressie. Daar ben ik enorm dankbaar voor. Hoewel ik me ervan bewust ben dat ik kwetsbaar zal blijven voor een mogelijke terugval, kan ik nu hardop zeggen "Ik ben ieder moment precies goed genoeg als mens en als mindfulness-trainer, met alles wat licht en donker is”.

    This morning 
    I suddenly realized 
    I am good enough 
    This is good enough 
    I don't have to be 
    more or different 
    It is just fine 
    to be who I am 
    And drink a cup of tea 
    in silence 
    ~ Edith ~  

In het artikel wordt een eerste blik geworpen op de ervaringen van deelnemers aan het Herstel-onderzoek.
Een citaat:

"Waarschijnlijk weet u wel dat een dagelijkse portie positiviteit - een mindful moment of even lekker lachen - gezond is. Toch maakt een op de vijf mensen een periode mee waarin hij niet of nauwelijks plezier ervaart en juist somber is. Gelukkig gaan deze depressieve klachten na een tijd vaak weer over. Wetenschappers van het Universitair Medisch Centrum Groningen duiken dieper in de dagelijkse dynamiek van depressie, en stellen de vraag: hoe werkt dat, herstellen van depressie? En wat is de rol van positieve emoties in het opknapproces?

Het volledige verhaal is hier terug te lezen. En het volledige nummer 'Coaching' van TPP is bovendien tegen betaling te downloaden via www.ProfessioneelBegeleiden.nl.

Hieronder een fragment waarin Curvers in heldere taal de aanleiding voor het TRANS-ID Afbouw onderzoek beschrijft:

"Over een paar jaar kunnen afbouwers een nieuwe depressie misschien wél zien aankomen. Er is net een onderzoek gestart bij het Universitair Medisch Centrum Groningen, waarin door uitgebreide zelfmonitoring via een app wordt bekeken of een terugval vroegtijdig kan worden gesignaleerd (meedoen kan nog: zie transid.nl). Het onderzoek komt voort uit een vooronderzoek waarbij Peter Groot en Marieke Wichers in 2012 en 2013 het afbouwproces van Groots eigen medicatie bestudeerden. Groot beoordeelde een jaar lang tien keer per dag zijn geluksniveau en wist niet wanneer zijn dosis Venlafaxine daalde. Achteraf bekeken was nog voor dat Groot het zélf besefte, aan de data te zien dat zijn klachten terugkwamen. Doordat zijn 'geluks-cijfers' pas een aantal weken nadat Groot helemaal had afgebouwd daalden, was te bepalen dat het geen onttrekkingsverschijnselen waren maar nieuwe depressieklachten. Groot: 'Het is hetzelfde als met Buienradar. De hemel is nog prachtig, maar Buienradar zegt dat er een bui aan komt.'

Met zo'n Buienradar voor je eigen buien zou je kunnen voorkomen dat je stopt met stoppen, omdat je je ontwenningsverschijnselen onterecht aanziet voor oude depressieklachten. Aan de andere kant kun je, als je weet dat er wel een terugval dreigt, zorgen dat je tijdig actie onderneemt. En als het meezit, kun je in het beeld dat ontstaat uit die tientallen meetmomenten misschien ergens een stijgende lijn ontdekken: gaat het al een beetje beter, misschien? "

Projectleider Evelien Snippe werd voor het artikel geinterviewd.

Lees hier het volledige artikel.

Op 6 september is er in het Dagblad van het Noorden een artikel geplaatst over het TRANS-ID afbouw onderzoek met de titel “UMCG wil drama’s met depressie pil voorkomen”. Dit artikel kan de indruk wekken dat wij agressie en moord bij schommelingen in het gebruik van antidepressiva willen voorspellen. Dit is pertinent niet het geval. In het onderzoek wordt onderzocht of we een terugkeer van somberheidsklachten tijdens of na het afbouwen van antidepressiva kunnen voorspellen.

Tijdens mijn depressie slikte ik het antidepressivum Citalopram. Toen ik mij beter begon te voelen werd de wens, die ik altijd heb gehad om ermee te stoppen steeds sterker. De psychiater en de huisarts adviseerden mij pas te minderen nadat ik mij een jaar goed voelde. Ik vond dat een redelijk advies en besloot het op te volgen. Toevalligerwijs stuitte ik, toen ik mij bijna al weer een jaar prima voelde, via mijn werk op een onderzoek van het UMCG genaamd 'TRANS-ID Afbouw'. TRANS-ID staat voor 'Transities In Depressie' en het doel van dit onderzoek is om na te gaan of er signalen zijn die aangeven dat er een verandering in depressieve klachten aan zit te komen, de zogenaamde terugval. Voor dit onderzoek worden er mensen gezocht die de wens hebben af te bouwen met antidepressiva. Aan de hand van meerdere meetmomenten per dag, die in de vorm van een vragenlijst op je smartphone aangeboden worden, wordt er in kaart gebracht wat er gebeurt tijdens de afbouw van antidepressiva en of een eventuele terugkeer van depressie voortijdig is te voorzien. Voorafgaande aan dit onderzoek werd er een pilot gestart. Dit kwam voor mij als een prima moment, ik wilde immers ook stoppen en het aanmelden voor deze pilot voelde als een logische stap. Na een plezierig gesprek met Evelien Snippe, de onderzoeker, besloot ik mee te doen. Vanaf half augustus 2016 tot en met 31 januari 2017 werd mijn gemoedstoestand meerdere malen per dag gemeten met stellingen als 'Ik voel me opgewekt', 'Ik voel me zelfverzekerd', 'Ik ervaar lichamelijk ongemak' en 'Ik voel me somber' waarbij ik mijn stemming op dat moment aan kon geven op een schaal van 'Helemaal niet' en 'Heel erg'. Mijn positieve stemming zette door en op 1 november vorig jaar werd de dosis, in overleg met de huisarts, verlaagd naar 10 mg om per 1 december van datzelfde jaar helemaal te stoppen met de medicatie. Na het stoppen gingen de metingen nog twee maanden door, wat nodig is om een compleet beeld te krijgen van de effecten van afbouw.

Tijdens het onderzoek hadden Evelien en ik regelmatig telefonisch contact. Dat was prettig en soms ook nodig om mij weer even te motiveren om de vragenlijsten iets frequenter in te vullen. Want hoe enthousiast ik, vooral in het begin, ook was, als je meerdere keren per dag met je stemming bezig moet zijn, terwijl die meestal wel stabiel en gewoon goed is, zit de kans erin dat je af en toe wat 'invul-moe' wordt en een paar metingen, voor het gemak, laat voor wat ze zijn. Dat begreep Evelien heel goed en wist mij er toch steeds van te overtuigen om, in het belang van het onderzoek én een goed beeld te krijgen van mijn persoonlijke verloop, door te gaan. Aan het einde van het onderzoek had ik een eindgesprek over de resultaten van het dagboekonderzoek, die ik meekreeg in een rapport. Hier was naast Evelien ook Arnout Smit bij aanwezig. Hij promoveert op het TRANS-ID Afbouw onderzoek.

In mijn geval is de afbouw succesvol verlopen, ondervond ik geen terugval en merkte ik weinig van het minderen en het stoppen van het middel. Ik vond het fijn dat ik mijn wens om af te bouwen, met als doel volledig vrij van antidepressiva te worden, in vervulling kon laten gaan en tegelijkertijd bij heb kunnen dragen aan een waardevol en gedegen onderzoek. De respectvolle bejegening van de onderzoekers, gedurende het onderzoek, heb ik erg gewaardeerd en als positief ervaren. Ik kan iedereen, die de wens heeft om af te bouwen met antidepressiva, aanraden om mee te doen met het hoofdonderzoek, dat enige tijd geleden van start is gegaan en waarvoor nog deelnemers worden gezocht. Met name omdat je persoonlijke veranderingsproces, aan de hand van de metingen die ik noemde, heel nauwkeurig in kaart wordt gebracht maar ook omdat met de definitieve uitkomsten van het totale onderzoek kennis vergaard kan worden om in de toekomst sneller te kunnen voorspellen wie kwetsbaar is voor terugval van depressieve klachten en gebaat is bij ondersteuning.

Het blog van Ineke is hier te vinden.

Een fragment:

Wat zijn mentale stoornissen? Aan de éne kant weten we dat natuurlijk perfect. Dat gaat over depressie, angststoornissen, psychose, verslaving en nog vele andere vormen van psychische problemen. Dit noemen we ook wel psychopathologie. We kunnen stellen dat het waarschijnlijk is dat iedereen hier aanwezig wel iemand kent die last heeft of heeft gehad van dit soort klachten of vanuit eigen ervaring weet waarover dit gaat. Deze klachten komen namelijk heel vaak voor: bijna de helft van alle mensen voldoet ergens in zijn of haar leven aan de criteria voor een mentale stoornis. Het is dus iets waar we allemaal mee te maken hebben en het zijn klachten die in grote mate de kwaliteit van leven aantasten van mensen. Toch is er nog heel veel onduidelijk. Ook als we een diagnose weten, zegt dit nog niets over de oorzaak van de klachten van een patiënt, ook niet wat het beloop gaat zijn van de klachten of wat de beste behandeling is voor deze patiënt.

Download hier een PDF met de volledige toespraak.

Ook zijn de Twitter en Facebook pagina’s van TRANS-ID nu actief. Volg ons om op de hoogte te blijven van de laatste ontwikkelingen. Ook kunt u mailen naar info@transid.nl om u in te schrijven voor de nieuwsbrief.

Klik op de link hieronder voor het persbericht van het UMCG over TRANS-ID Afbouw en TRANS-ID Herstel.

Het Rob Giel Onderzoekscentrum interviewde haar over haar ideeën en visie voor de toekomst van psychiatrisch onderzoek. Klik op de link hieronder voor het interview.

Klik op de onderstaande link om te luisteren naar een radio-interview waarin zij uitlegt waarom deze vernieuwende aanpak zo belangrijk is, en hoe het live volgen van symptomen in zijn werk gaat.